Podstawowe Badania krwi dla sportowca (sportowiec to w mojej ocenie, każda osoba, która świadomie uprawia aktywność fizyczną, nawet marszo-biegi czy systematyczne spacery).
Po co wykonujemy badania?
Dlatego, że należy chociaż udawać odpowiedzialność i świadomość tego co robimy. Tylko dzięki systematycznym badaniom jesteśmy w stanie stwierdzić, zauważyć jakieś niepokojące sygnały, wahania wyników (poważnie! Trzeba się badać!). Wynik badań może pomóc nam zaplanować plan treningowy, wynik kreatyniny, obniżony poziom hemoglobiny, mocno obniżony lub znacznie podwyższony poziom kontyzolu oraz spadek stężenia minerałów, obniżony poziom testosteronu to sygnał, że przetrenowanie jest za rogiem.
Nie wiem czy każdy wie ale stresujący tryb życia, tempo dnia codziennego, intensywne treningi oraz duże obciążenia znacznie ingerują w układ hormonalny, trawienny i wiele innych. Standardowe badanie krwi osoby uprawiające aktywność fizyczną powinny wykonywać co pół roku, natomiast zawodnicy (zawodowi sportowcy) co 2-3 miesiące!
Co jest najważniejsze podczas wykonywania badań?
Ich wiarygodność! Najważniejsze, aby badania byly wykonane naczczo, (minimum 12h bez posiłku) ponieważ w przeciwnym razie wyniki mogą być zafałszowane (głównie chodzi tutaj o poziom glukozy, insuliny, cholesterolu oraz trójglicerydów). Jeśli chodzi o aspekt nr 2 w temacie fałszowania wyników zaleca się również 1-2 dniowa przerwę od treningu.
Co badamy? Zacznijmy od morfologii krwi, która pozwoli nam stwierdzić czy skład krwi jest prawidłowy, badamy m.in. hemoglobine oraz hematokryt. W przypadku osób aktywnych fizycznie zapotrzebowanie na żelazo, witaminę B12, kwas foliowy wzrasta. Bardzo istotną tematyką jest sam tlen w trakcie treningu. Tutaj chciałbym wspomnieć o erytrocytach (które również badamy dzięki morfologii), ponieważ są odpowiedzialne za transport tlenu.
Przechodząc do meritum składowe, które trzeba przebadać to WBC (leukocyty, białe ciałka krwi) , OB (odczyn Biernackiego), CRP (białko C-reaktywne ), TIBC (zdolność wiązania żelaza w organizmie), żelazo, ferytynę oraz transferytynę. Dodatkowo poleca się oznaczyc lipidogram w krwi, z podziałem na cholesterol całkowity, LDL, HDL oraz trójglicerydy. Te wyniki oczywiście będą mogły się różnić, dlatego do oceny wyników jest potrzebny specjalista.
Następnie co badamy?
Przede wszystkim morfologia krwi, co w niej?- Leukocyty, Erytrocyty, Hemoglobina, Hematokryt, MCV ( wskaźnik średniej objętości erytrocytów) , MCHC ( wskaźnik średniej masy hemoglobiny). Dodatkowo żelazo oraz ferrytynę (białko magazynujące żelazo) , transferrynę (białko transferujące żelazo), Witaminę B-12, CRP (białko C-reaktywne), OB ( odczyn Biernackiego – wskaźnik stanów zapalnych ) oraz TIBC (całkowitą zdolność wiązania żelaza w organizmie).
Wyniki dla osób nie trenujących, trenujących trochę a trenujących zawodowo, będą się różnić, dlatego interpretację wyników polecam przeprowadzić z osobą, która naprawdę wie o co chodzi – czyt. lekarz lub fachowiec-specjalista.
Od czego tu zacząć… badanie moczu!
Oczywiście próbka moczu powinna pochodzić z pierwszego porannego moczu a ostatnie przyjmowanie płynów powinno być około 6-8 h wcześniej. Co jest dość istotne to, mocz z środkowej części strumienia. Temat może trochę zabawny, ale tak zalecają specjaliści, dlatego tego się trzymajmy. Dobrze, posiadając nasz mocz, co jest dla Nas najistotniejsze? – otóż kolor oraz cechy biochemiczne. W specyfikacji badania są takie elementy jak: barwa, przejrzystość, ciężar własny, ph (bardzo istotne), glukoza, związki ketonowe (jeśli ktoś jest na diecie ketogenicznej temat dość istotny),bilirubina, azotany, hemoglobina/mioglobina oraz kwas moczowy ale ten ostatni z krwi (nie z moczu), warto to wykonać w celu diagnostyki funkcji nerek czy dny moczanowej.
Warto wspomnieć o kreatyninie z moczu, ponieważ podwyższony poziom tego składnika może wskazywać na zbyt intensywne eksploatowanie organizmu przez ćwiczenia. Dobrze teraz przejdźmy do wątroby ponieważ odgrywa ona istotną rolę w procesie metabolizmu i transportu wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Badamy – ALT (pomoże diagnozować zapalenia wątroby ) , AST to taki fajny marker, który pomoże nam w diagnostyce stanu organizmu. Odpowiada on za tkanki, serce, mózg i inne narządy wewnętrzne, dlatego bardzo ważnym jest robić właśnie te badania!
Dodatkowo jeśli chcemy sprawdzić się pod kątem wpływu alkoholu na naszą wątrobę należy zbadać GGTP Enzym gamma-glutamylotranspeptydaza. Jeśli poziom będzie podwyższony, należy pilnie zgłosić się do lekarza. Następnie dla zdrowych kości, należałoby zbadać: Wapń całkowity, ponieważ badanie to oceni nam równowagę wapniowo-fosforanową w organizmie oraz Witamina D metabolit 25(OH) gdyż Jej stężenie wykorzystywane jest w ocenie ryzyka chorób kostnych, oraz inne elektrolity/minerały/witaminy.np: magnez, potas, sód (lub inne zalecone przez lekarza).
Przechodząc do gospodarki hormonalnej – co badamy?
M.in: FSH, LH, Estradiol, Testosteron Wolny i całkowity, prolaktynę, progesteron, SHGB, TSH, fT3, fT4, AntyTG, AntyTPO oraz (insulinę jeśli wcześnie nie była przebadana/lub gdy zaleci to lekarz). W przypadku kobiet i mężczyzn badania będą odbywać się w inne dni. Temat Kobiet jest zdecydowanie bardziej złożony. Tutaj badanie nie może być wykonane “przypadkowo”. Badania danego hormonu są konkretnie określone. Hormony wpływają bezpośrednio na sylwetkę, głos, metabolizm a nawet na sposób myślenia.
Estrogeny to żeńskie hormony płciowe. Estradiol z kolei, jest jednym z 3 hormonów z grupy estrogenów. Za produkcję estradiolu odpowiada też tkanka tłuszczowa. Wysoki poziom estrogenu może skutkować niechęcią do treningów, spadkiem motywacji do działania czy obniżonym libido.
Progesteron jest niezwykle ważnym hormonem dla kobiet, ponieważ jego odpowiedni poziom pomaga w procesie zapłodnienia oraz utrzymaniem ciąży. Mało kto wie, ale początki powstawania tego hormonu są uwarunkowane od cholesterolu. Bywają przypadki, że progesteron zostaje przekształcony w testosteron. Najczęściej miewa to miejsce w sytuacjach, gdy kobieta pełni funkcję SAMCA ALFA (jest odpowiedzialna za wszystko) w domowym ognisku.
Prolaktyna – badanie to wykonują kobiety jak i mężczyźni w celu zdiagnozowania chorób przysadki, spadku libido, niepłodności oraz u kobiet brakiem miesiączki/u mężczyzn powiększone piersi. Poziom prolaktyny może być podwyższony w przypadkach stresu, ciężkiej pracy fizycznej, ciężkich treningów, przewlekłej niewydolności nerek, niedoczynności tarczycy.
Testosteron u kobiet i mężyczyzn
U kobiet znacznie podwyższony poziom testosteronu może być spowodowany nowotworami jajników i nadnerczy oraz przerostem nadnerczy (dlatego musimy się wszyscy badać!) Najważniejsze aby w odpowiednim momencie badać ten testosteron – 13-14 dzień cyklu.
U mężczyzn obniżony poziom testosteronu jest czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia, zespołu metabolicznego i osteoporozy.
Testosteron wpływa na popęd płciowy mężczyzn, zachowania i czynności seksualne (erekcja i płodność), a także rozwój funkcji poznawczych i samopoczucie. Testosteron jest głównym hormonem androgennym produkowanym u mężczyzn z cholesterolu przez komórki Leydiga w jądrach (w 95%).
Jakich pomiarów jeszcze warto dokonać?
Hormony tarczycy – jak wspomniałem wyżej, diagnostyka tarczycy jest również bardzo ważna. Odgrywa ona kluczową rolę w metabolizmie. W Celu diagnostyki badamy: Stężenie hormonu tyreotropowy(TSH), Stężenie trójjodotyroniny (FT3), Stężenie tyroksyny (FT4), Stężenie przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG), Stężenie przeciwciał przeciwko peroksydazie (anty-TPO).
Poziom insuliny jest najczęściej badany po przebadaniu całej reszty. Niestety jest to czasochłonne a jak wiadomo, każdy ma problem z czasem. Problemy z insuliną będą generowały problemy z metabolizmem węglowodanów m.in. senność po posiłku lub drażliwość w przypadku gdy odstęp między posiłkami jest za duży. Nie wspomnę już o zachciankach na coś słodkiego.
Nadnercza oraz wypalenie/wyczerpanie nadnerczy. Chyba każdy sportowiec o tym już słyszał. Nadnercza to dwa niewielkie gruczoły, znajdującej się nad nerkami. Odpowiedzialne są za produkcję hormonów m.in. Progesteron, pregnenolon, kortyzol, aldosteron, epinefrynę, norepinefrynę, DHEA.
Kortyzol oraz DHEA są hormonami, które ulegają dużym zmianom (głównie nieprzewidywalnym) we krwi, dlatego jego wartość w badaniu na czczo w laboratorium może nie być wiarygodna. Sam transport do laboratorium, np. stresująca sytuacja na drodze czy nieprzyjemna pani pielęgniarka lub stres związany z ukłuciem igły, może sfałszować wynik. Ponadto badanie hormonów wyłącznie rano nie zobrazuje nam rytmu pracy nadnerczy przez cały dzień. Często osoby w początkowym stadium wypalenia mają zarówno zbyt niski, jak i za wysoki poziom hormonów stresu. Może się okazać, że rano kortyzol mieści się w widełkach referencyjnych, a wieczorem rośnie ponad normę. (nie wszystko bywa zupełnie idealne jak w książkach)
Zakres norm wyniku jest bardzo szeroki i dlatego nie możemy się skupiać wyłącznie na danych. Najlepszym badaniem jest pomiar kortyzolu ze śliny o różnych porach dnia (minimum cztery razy) oraz DHEA’s (dwa pomiary). W celu pełnej diagnostyki nadnerczy należy odnieść się do pozostałych hormonów: ACTH (wydzielanego wprawdzie przez przysadkę, jednak ma on istotny wpływ na regulację pracy nadnerczy), progesteron, testosteron, estradiol.
Nie wiem czy każdy wie ale treningi ponad możliwości powodują zmęczenie nadnerczy. W głównej mierze chodzi o regeneracje, a dokładnie jej brak lub za wolny proces regeneracji. Jasna sprawa, aspekty regeneracji to kwestia indywidualna ale jeśli ktoś pracuję po 10-12h, nie dba o sen, dietę a następnie wykonuje 2-3 godzinny, morderczy trening to zmęczenie nadnerczy wystąpi wcześniej czy później.
Są teorie, które przedstawiają poranne oraz dość intensywne treningi w dobrym świetle, względem treningów wieczornych. Co do regeneracji nadnerczy, zbawienny będzie tu sen. Powinniśmy spać tyle ile tego nasz organizm potrzebuje (w granicach rozsądku – chodzenie o 3 spać a następnie wstawanie o 12:00 nie jest normalne! Przewlekłe, wieloletnie niewysypianie się, będzie miało zły wpływ na cały organizm.)
Głównie chodzi o efekt wybudzenia się, powinien być on naturalny, samoczynny (z zasadami zachowania rytmu dobowego). W przypadku przemęczenia w ciągu dnia, należy zafundować sobie drzemkę. Dieta oraz suplementacja również może tu pomóc. Posiłki powinny być skromne, zbilansowane oraz z rozsądną ilością węglowodanów, aby poziom cukru we krwi nie skakał jak szalony. Polecane suplementy w przypadku zmęczenia nadnerczy:- witamina C, Beta-tokoferol ,witaminy z grupy B, ashwagandha, żeń-szeń , imbir.
Bibliografia:
- Pietruczuk M., Bartoszko-Tyczkowska A., “Diagnostyka laboratoryjna” .
- www.diag.pl
